Tôi có thể nói ngược lại mà vẫn chính xác
Cuộc khủng hoảng chính trị cuối năm 2019, đầu năm 2020 giữa Mỹ và Iran với căng thẳng ngày càng dâng tràn và đẩy hai nước này đến bên bờ vực của một cuộc chiến tranh khiến chúng ta phải nhớ về quá khứ.
Đúng 40 năm trước, cũng vào thời điểm này, cuối năm 1979, đầu năm 1980, cuộc đối đầu giữa Mỹ và Iran cũng dẫn đến một cuộc khủng hoảng kéo dài suốt gần hai năm sau đó. 52 nhà ngoại giao và thường dân Hoa Kỳ bị bắt làm con tin trong tòa Đại sứ quán Mỹ tại thủ đô Tehran của Iran cuối năm 1979 và phải đợi tới 444 ngày sau họ mới được giải cứu.
Chiến dịch giải cứu con tin mang tên “Móng vuốt Đại bàng” trước đó do tổng thống Jimmy Carter ra lệnh và được nhóm Biệt kích Delta (lực lượng tinh nhuệ hàng đầu của quân đội Hoa Kỳ) thực hiện vào tháng 4.1980 đã thất bại thảm hại khiến ông phải nhận nhiều chỉ trích và dẫn đến thua cuộc trong cuộc bầu cử thổng thống Mỹ cuối năm đó.
Iran luôn là một “cái dằm trong mông” và là đối thủ khó nuốt nhất của Mỹ ở khu vực Trung Đông là vậy.
Nhưng trước đó, sự kiện 6 nhà ngoại giao của Hoa Kỳ may mắn thoát ra khỏi Đại sứ quán Mỹ và trốn trong nhà của Đại sứ Canada tại Tehran đã được Ben Affleck dàn dựng thành bộ phim Argo rất thành công cả về thương mại lẫn nghệ thuật, cũng vào thời điểm này cách đây 7 năm trước.
Bộ phim này dựa vào một câu chuyện có thật, được chuyển thể từ cuốn hồi ký “The Master of Disguise” của Tony Mendez (do chính Ben Affleck đóng) và bài báo “The Great Escape: How the CIA Used a Fake Sci-Fi Flick to Rescue Americans from Tehran” trên tờ Wired.
Nhân sự kiện nóng bỏng khiến “tên lửa bay, chứng khoán rớt, dầu-vàng lên giá” như tít một bài báo trên tuổi trẻ sáng nay, tôi bèn lôi Argo ra xem lại. Bộ phim tự nhiên hấp dẫn hơn hẳn, vừa hài hước (nhất là mấy vụ giễu nhại Hollywood), vừa hồi hộp căng thẳng đến són đái trong quần.
Hoặc ít nhất cũng “thuổng” được hai câu quote giữa hai nhân vật trong phim mà so với cuộc xung đột lần này cũng chính xác không kém. Cứ xem bố Trump suốt ngày đe dọa với tuyên bố tấn công trên twitter là biết.
— Lịch sử bắt đầu bằng một trò hề và kết thúc bằng một bi kịch.
— Tôi có thể nói ngược lại mà vẫn chính xác.
MỐI THÙ BẤT CỘNG ĐÁI THIÊN.
Phần dẫn đầu phim Argo cho chúng ta biết một vài thông tin cơ bản về xung đột giữa Mỹ và Iran và khiến hai quốc gia này trở thành kẻ thù không đội trời chung. Trên thế giới này, nếu xét thử có một quốc gia nào căm thù nước Mỹ nhất, và Iran đứng thứ 2 thì không nước nào dám giành vị trí số 1.
Theo dòng lịch sử, Iran ngày nay chỉ là một phần của đế chế Ba Tư hùng mạnh ngày xưa. Suốt 2500 năm, vùng đất này được cai trị bởi các vị vua khác nhau, gọi là Shahs. Năm 1950, dân chúng Iran đã bầu Mohammad Mosaddegh, một giáo sĩ ủng hộ dân chủ lên làm thủ tướng. Ông đã quốc hữu hóa các công ty dầu mỏ của Anh và Mỹ, trả dầu mỏ của Iran về tay người Iran (giờ thì chúng ta đã biết nguyên nhân sâu xa).
Cay mũi, Mỹ và Anh đã tổ chức một cuộc đảo chính lật đổ Mohammad, và đưa Reza Pahlavi lên làm vua vào năm 1953. Vị vua trẻ bù nhìn với cách tiêu xài như nước. Vợ vua được đồn tắm trong bồn đầy sữa, trong khi đức vua ăn trưa bằng thức ăn đưa từ Paris về bằng máy bay Concorde. Trong khi đó, dân chúng thì chết đói la liệt ngoài đường.
Vị vua nắm giữ quyền lực thông qua đội cảnh sát ngầm của mình: SAVAK, bắt đầu một kỷ nguyên của tra tấn và sợ hãi. Sau đó, vua bắt đầu chiến dịch Tây hóa Iran, khiến phần lớn dân chúng là người Hồi giáo dòng Shiite truyền thống cảm thấy điên tiết.
Năm 1979, dân chúng Iran lật đổ vị vua. Giáo sĩ lưu vong Ayatollah Khomeini quay trở về cai trị Iran, dẫn đến những cuộc khủng bố và hỗn loạn nổ ra khắp Iran.
Hấp hối vì bệnh ung thư, vị vua được Mỹ cho tị nạn. Người Iran đổ ra biểu tình trước cổng Đại sứ quán Mỹ yêu cầu trao trả vị vua để xét xử và treo cổ ông ta.
Bộ phim Argo, bắt đầu từ sự kiện những người Hồi giáo ở Iran biểu tình, đốt cờ Mỹ và xông vào đập phá và bắt cóc toàn bộ 60 nhân viên của Đại sứ quán Mỹ làm con tin vào ngày 4.1.1979.
KẾ HOẠCH GIẢI CỨU CON TIN… NHƯ PHIM HOLLYWOOD
Cuộc khủng hoảng lên đến đỉnh điểm khi toàn bộ nhân viên của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Tehran bị quân đội Iran bắt làm con tin. Những cuộc đáp trả giữa Mỹ và Iran chan chát mà không bên nào chịu nhượng bộ bên nào.
Phía Mỹ yêu cầu Iran trả tự do cho những nhân viên của ĐSQ bị bắt làm con tin.
Phía Iran đáp trả: “Họ tuyên bố bảo vệ nhân quyền, nhưng họ không những bỏ mặc nó mà còn xâm phạm nó ở tất cả các quốc gia. Chúng tôi yêu cầu Mỹ trao trả kẻ đã được Hoa Kỳ hậu thuẫn trong hơn 37 năm qua, kẻ đã giết những đứa trẻ sơ sinh trong vòng tay của mẹ chúng. Thủ tướng Iran cho biết nếu người Mỹ cố dùng quân đội để giải cứu con tin thì các sinh viên sẽ giết chết họ và cho nổ tung cả Đại sứ quán.”
Hoa Kỳ tuyên bố sẽ không bao giờ nhượng bộ trước hành động khủng bố quốc tế hay trước những lời đe dọa.
Iran không nao núng: “Chính phủ Hoa Kỳ xem những nhà cách mạng của chúng tôi là những kẻ khủng bố, nhưng chính họ và CIA mới là những tổ chức khủng bố kinh khủng nhất trên thế giới.”
Trong số 60 con tin bị bắt, may mắn có 6 nhân viên ngoại giao trốn thoát khỏi Đại sứ quán Mỹ nhờ đường hầm. Họ bị Đại sứ quán Anh và New Zealand từ chối, nhưng may mắn được Đại sứ Canada tại Tehran đồng ý cho trú ẩn tạm thời tại nhà riêng.
6 nhân viên ngoại giao của Mỹ lẩn trốn ở Tehran, một thành phố có 4 triệu dân trong một quốc gia có 35 triệu dân, và hầu hết đều căm thù Mỹ. Nhiều người dân của họ mong muốn tử vì đạo, suốt ngày hò hét “người Mỹ phải chết” và muốn trộn máu của đám nhân viên CIA vào bột ngũ cốc để ăn sáng.
Những cuộc biểu tình đầy thù hận và vô tận nổ ra khắp Iran. Tình thế căng thẳng đến mức Jimmy Carter sợ quá ỉa đầy ra quần, như câu thoại của một nhân vật trong phim.
ARGO, ĐÙ MÁ MÀY!
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tại Washington không thể ngồi yên một chỗ. Họ lên hàng loạt kịch bản cho kế hoạch giải cứu, ít nhất là giải cứu 6 nhân viên ngoại giao đang lẩn trốn trước đã, không thì nhục mặt với quốc tế.
Một câu thoại đắt giá khác:
— Thâm nhập và giải cứu cũng giống như phá thai, không ai muốn phá thai, nhưng khi phá thì tự mình không thể làm được.
Kịch bản đầu tiên của họ là cài người làm phóng viên quốc tế, nhưng bị phản đối ngay lập tức bởi Iran cấp visa giới hạn cho phóng viên quốc tế và chỉ cần bị phát hiện, a lê hấp sẽ bị treo cổ ngay lập tức.
Kế hoạch tiếp theo, giả làm giáo viên quốc tế, nhưng cũng bị phản đối vì trường quốc tế đã đóng cửa mẹ nó từ 8 tháng trước và không còn bất cứ một giáo viên quốc tế nào còn ở Iran.
Hay giả làm một nhóm từ thiện giúp đỡ mùa màng? Mùa đông tuyết trắng không ai đi làm đồng cả.
Tony Mendez (Ben Affleck), một chuyên gia giải cứu xuất sắc của CIA lắng nghe và chỉ trích tất cả các kịch bản tối hù như đêm 30 đó, nhưng bản thân anh ta cũng bế tắc với sự kiện căng thẳng lần này. Trong lúc chưa nghĩ ra được kịch bản nào khả thi thì Tony gọi điện cho cậu con trai nhỏ đang sống với mẹ (bọn họ đang li thân) và được biết cậu bé đang say mê xem bộ phim khoa học viễn tưởng “Battle for the Planet of the Apes”. Thế là Tony bèn nãy ra trong đầu một kịch bản vừa táo bạo chỉ có trong phim của Hollywood: thành lập một nhóm làm phim giả người Canada đến Iran để quay một bộ phim khoa học viễn tưởng kiểu… Star Wars có bối cảnh ở Trung Đông.
CIA biết đó là một kịch bản giải cứu quá mạo hiểm, nhưng “tất cả đều là phương án tồi, chỉ là tìm ra một phương án đỡ tồi nhất”.
Jack O’Donnell, ông sếp của Tony cảnh báo: “Nếu kế hoạch bại lộ thì chúng tôi phủ nhận tất cả mọi thứ về anh”. Chịu thì chơi.
Ok, Tony Mendez quyết chơi. Nhưng đừng hòng mà qua mặt điệp viên tình báo của Iran nếu có một kịch bản ngớ ngẩn và coi chừng bị treo cổ giữa quảng trường cả lũ.
Tony bèn tham khảo John Chambers, chuyên gia hóa trang của Hollywood từng đoạt giải Oscar và từng cộng tác với CIA trước đây. Chambers cho rằng để tránh sơ hở, bọn họ phải lập một công ty sản xuất “ma” — tức một công ty giả mạo — và lên một kế hoạch sản xuất bài bản, với đầy đủ ê kíp, thành phần như một đoàn phim.
Họ cần phải có một nhà sản xuất tên tuổi, đủ uy tín để tư vấn. Cả hai tìm đến Lester Siegel, một nhà sản xuất sắp được trao giải Thành tựu trọn đời, kẻ tuyên bố “ở Hollywood ai cũng phải nói dối để kiếm sống”, hoặc “nghề này giống như khai thác than, về nhà với vợ con thì anh không thể rửa sạch bụi bẩn”. Lester cảnh báo: “Thà thực hiện một nhiệm vụ tự sát bên quân đội còn có cửa thành công hơn việc này”… nhưng vẫn bảo, “nếu tôi có làm một bộ phim giả thì đó cũng phải là một phim bom tấn”.
Và bọn họ tìm được Argo, một kịch bản dở như hạch bị xếp xó, nhưng ơn giời nó là một bộ phim không gian có bối cảnh ở Trung Đông. Argo là tên một phi thuyền không gian đáp xuống trái đất để giải cứu người… Trung Đông.
Argo, fuck yourself (Argo, đù má mày).
Chơi thôi!
Tony, với cái tên giả của một nhà sản xuất phim vào Thổ Nhĩ Kỳ trước rồi xin visa vào Iran. Anh ta cung cấp 6 cái hộ chiếu giả với 6 danh tính giả được dựng lên như thật cho 6 nhân viên ngoại giao đang lẩn trốn (từ chuyện ngoại tình với ai trong quá khứ hay dị ứng với món ăn gì) và “các bạn phải tin mình là họ nhiều đến mức nằm mơ cũng nghĩ mình là họ”. Mặc dù không mấy tin tưởng vào kế hoạch của Mendez, bọn họ phải miễn cưỡng làm theo, vì làm đéo gì có kế hoạch nào an toàn cho bọn họ?
Phần phim sau đó của Argo rất căng thẳng và hồi hộp, đặc biệt là trong phân đoạn ở phiên chợ trời và cảnh cả nhóm ở phòng xuất cảnh trước khi ra máy bay khiến người xem nín thở (hoặc són đái) ra quần.
Và câu thoại khiến người xem bật cười là khi cô tiếp viên hàng không của hãng Swissair thông báo: “Quý khách có thể sử dụng đồ uống có cồn vì đã ra khỏi không phận Iran”.
— Lịch sử bắt đầu bằng một trò hề và kết thúc bằng một bi kịch
Nhưng cũng có thể nói ngược lại. Argo bắt đầu bằng một bi kịch và kết thúc bằng một trò hề của… Hollywood! Thế nên dù có nhiều câu thoại hay, nhưng câu thoại đỉnh nhất phim vẫn là:
Argo, đù má mày!
© Nhà phê bình Lê Hồng Lâm
