Bạn có lẽ đã nghe nói về Con đường tơ lụa, con đường thương mại cổ xưa nối giữa Trung Quốc và phương Tây trong thời kỳ La Mã. Nó là cách mà tơ lụa của phương Đông được đưa vào Châu Âu và cũng là lý do người Trung Quốc biết đến cà rốt.
Và bây giờ, Con đường tơ lụa đã được hồi sinh. Được công bố vào năm 2013 bởi Chủ tịch Tập Cận Bình, một hành lang thương mại kép hoàn toàn mới được thiết lập để mở lại các kênh giao thương giữa Trung Quốc và các nước láng giềng ở phía tây: đặc biệt là Trung Á, Trung Đông và Châu Âu.
Theo Kế hoạch Vành đai và Con đường công bố năm 2015, sáng kiến này sẽ bao gồm các tuyến đường bộ (“the belt” – vành đai) và các tuyến hàng hải (“the road” – con đường) với mục tiêu cải thiện mối quan hệ thương mại chủ yếu thông qua đầu tư cơ sở hạ tầng.
Mục đích của kế hoạch trị giá 900 tỷ đô la, như Trung Quốc đã giải thích gần đây, là để khơi dậy “một kỷ nguyên mới của toàn cầu hóa”, một kỷ nguyên vàng sẽ mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia về mặt thương mại. Bắc Kinh nói rằng họ sẽ cho vay số tiền lên tới 8 nghìn tỷ đô la ở 68 quốc gia để đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Theo công ty tư vấn toàn cầu McKinsey, điều đó làm gia tăng đến 65% dân số và một phần ba GDP toàn cầu.
Tuy nhiên, phần còn lại của thế giới có nhiều ý kiến trái chiều về việc này. Một số quốc gia bày tỏ sự nghi ngờ về ý định địa chính trị thực sự của Trung Quốc, trong khi số khác đã tham dự hội nghị cấp cao ở Bắc Kinh hồi đầu tháng này (trans: tháng 06/2017) để ca ngợi quy mô và phạm vi của dự án.
Dự án đã chứng tỏ được mức độ khổng lồ, sự tốn kém kinh phí và đồng thời gây ra nhiều tranh cãi. Bốn năm sau khi được công bố lần đầu, vẫn còn những câu hỏi xung quanh nó cần được trả lời:
Tại sao Trung Quốc lại muốn thiết lập lại con đường tơ lụa?
Động lực mạnh mẽ thúc đẩy Trung Quốc trong kế hoạch này là bởi vì một cơ sở hạ tầng thương mại xuyên Á-Âu có thể thúc đẩy kinh tế của các nước nghèo hơn ở phía nam Trung Quốc, cũng như thúc đẩy thương mại toàn cầu. Đồng thời, các khu vực nội địa cũng được dự kiến sẽ thu về nhiều lợi ích – đặc biệt là các vùng biên giới kém phát triển ở phía Tây đất nước như Tân Cương.
Lợi ích về mặt kinh tế, cả trong và ngoài nước, là rất lớn; nhưng nhìn thấy rõ ràng nhất chính là sự tăng trưởng của nền kinh tế nội địa dựa vào việc giao thương với các thị trường mới.
Bên cạnh việc phát triển thị trường nội địa thì các công ty Trung Quốc – chẳng hạn như các công ty trong lĩnh vực vận tải và viễn thông – hiện đang sẵn sàng phát triển thành những thương hiệu toàn cầu.
Nền sản xuất của Trung Quốc cũng không thiếu phần. Khả năng sản xuất trong nước đang bỏ xa mức tiêu thụ – chủ yếu nằm ở ngành sản xuất thép và thiết bị công nghiệp nặng – có thể tìm được đầu ra ở các nước nằm dọc Con đường tơ lụa mới, và điều này sẽ cho phép nền sản xuất Trung Quốc chuyển sang các mặt hàng công nghiệp cao cấp hơn.
Bạn đã đọc qua chưa?
- Con đường tơ lụa mới ảnh hưởng thế nào đến thương mại toàn cầu?
- 5 điều cần biết về Con đường tơ lụa mới
Một siêu cường toàn cầu mới
Một số nhà ngoại giao phương Tây đã thể hiện sự cảnh giác khi nhắc đến hành lang thương mại mới này, xem nó như là một kế hoạch chiếm đất nhằm thúc đẩy ảnh hưởng của Trung Quốc trên toàn cầu, nhưng rất ít bằng chứng cho thấy Trung Quốc là người duy nhất có lợi khi xây dựng con đường này.
Sáng kiến này giống với một “chính sách đối nội hơn là chính sách đối ngoại, khi xét ở khía cạnh địa chính trị”, Charles Parton, cựu ngoại giao EU tại Trung Quốc nói với tờ Financial Times.
Tuy nhiên, không có nghi ngờ gì về việc Trung Quốc đang phát triển thành một đối thủ nặng ký về mặt địa chính trị và đồng thời bước vào những lỗ hổng mà Hoa Kỳ để lại trong các vấn đề thương mại tự do và biến đổi khí hậu.
“Khi mà những nước phương Tây thụt lùi bằng cách xây dựng những “bức tường” thì Trung Quốc đang nỗ lực để xây dựng những cây cầu, theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng” – nhận xét từ phương tiện truyền thông của chính phủ Trung Quốc.
Những cây cầu chính là chìa khóa cho chiến lược phát triển của Trung Quốc, phát biểu của Kevin Liu, chủ tịch khu vực Châu Á của Partners Group.
Ông giải thích: “Tình trạng siêu cường mà Hoa Kỳ đạt được phần lớn đến từ sự bảo đảm an ninh mà Mỹ cung cấp cho các nước đồng minh. Về mặt địa chính trị, Trung Quốc đã quyết định từ lâu rằng bảo đảm an ninh là một đề nghị quá đắt đỏ. Thay vào đó, siêu cường mới sẽ đem đến khả năng liên kết.”
“Nếu kết hợp giữa điều này và sự gia tăng liên kết của toàn cầu, thì tầm ảnh hưởng của Trung Quốc thậm chí còn đem lại nhiều ý nghĩa hơn đối với nền kinh tế thế giới” – ông Liu cho biết thêm.
Đất nước nào thu được lợi lộc từ con đường tơ lụa mới?
Theo Credit Suisse, 62 quốc gia có thể nhận khoản đầu tư lên tới 500 tỷ đô la Mỹ trong vòng năm năm tới, phần lớn được chuyển đến Ấn Độ, Nga, Indonesia, Iran, Ai Cập, Philippines và Pakistan.
Những công ty Trung Quốc đã nắm sẵn trong tay một số dự án năng lượng, bao gồm các đường ống dẫn dầu và khí đốt giữa Trung Quốc và Nga, Kazakhstan và Myanmar. Những dự án đường sá và cơ sở hạ tầng cũng đang được tiến hành ở Ethiopia, Kenya, Lào và Thái Lan.
Pakistan là một trong những nước đầu tiên ủng hộ con đường tơ lụa mới. Thủ tướng Nawaz Sharif cho biết tuyến đường thương mại đánh dấu “buổi bình minh của một kỷ nguyên hợp tác liên lục địa”. Lời khen ngợi không có gì đáng ngạc nhiên khi là quốc gia nằm ở một đầu của Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan, họ đã sẵn sàng hưởng lợi từ 46 tỷ đô la đầu tư vào những con đường, cây cầu, cánh đồng gió mới và các dự án cơ sở hạ tầng khác do Trung Quốc hậu thuẫn.
Sự ủng hộ cũng đến từ những nước xa hơn, chẳng hạn như Tổng thống Chile – Michelle Bachelet dự đoán rằng tuyến đường này “sẽ mở đường cho một xã hội bình đẳng, công bằng và thịnh vượng hơn với sự phát triển cho tất cả mọi người.”
Vậy ai là người chống lại con đường tơ lụa do Trung Quốc thiết lập?
Có lẽ lời chỉ trích mạnh mẽ nhất từ trước đến nay thuộc về Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Phản đối kịch liệt Hành lang kinh tế Trung Quôc-Pakistan trị giá 46 tỷ đô khi nó đi qua một phần lãnh thổ do Ấn Độ tuyên bố chủ quyền
Thủ tướng Ấn Độ đã gọi tuyến đường này là một “kẻ bắt nạt” đang đe dọa rải rắc “nợ nần và nghèo đói cho những cộng đồng bị bỏ lại phía sau”. Ông ấy thậm chí còn tẩy chay hội nghị cấp cao Một vành đai một con đường được tổ chức gần đây tại Bắc Kinh.
Ông cũng không phải là lãnh đạo duy nhất vắng mặt trong buổi họp mặt. Không có quan chức nào từ Nhật Bản, Hàn Quốc hay Triều Tiên xuất hiện và trong số các quốc gia thuộc nhóm G7, đại diện duy nhất tham dự là Thủ tướng Ý, ông Cameron Gentiloni.
“Trong khi các nước chào đón sự hào phóng của Bắc Kinh, họ đồng thời cảnh giác với sự hào phóng này. Sức ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc là mối lo lắng đối với các quốc gia không phải lúc nào cũng có lợi ích chính trị cùng phía với Bắc Kinh” phát biểu của Paul Haenle, giám đốc của Trung tâm chính sách toàn cầu Carnegie-Tsinghua.
Trong khi ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc là mối lo ngại đối với các quốc gia không có lợi ích chính trị liên kết với Bắc Kinh, thì phát ngôn viên Trung Quốc đã nhiều lần phủ nhận cáo buộc về một hành vi thống trị toàn cầu.
Con đường tơ lụa mới “không phải và sẽ không bao giờ là hành vi lén lút của chủ nghĩa thực dân mới” – một công bố gần đây của Trung Quốc trên các phương tiện truyền thông quốc gia.
Ai sẽ là người chi trả cho việc xây dựng con đường tơ lụa mới?
Kế hoạch Vành đai và Con đường đã triển khai nhiều dự án với tổng giá trị lên đến 1,000 tỷ đô la, bao gồm các công trình cơ sở hạ tầng lớn ở Châu Phi và Trung Á.
Trước hội nghị cấp cao Vành đai và Con đường tại Bắc Kinh hồi đầu tháng này, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc đã dành riêng gần 900 tỷ đô la cho hơn 900 dự án. Bốn ngân hàng nhà nước lớn của Trung Quốc đã mở rộng khoản vay trị giá 90 tỷ đô la vào năm ngoái cho các dự án kinh tế liên quan đến sáng kiến này.
Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), được thành lập vào năm 2014 để giúp tài trợ cho tuyến đường thương mại, có 40 tỷ đô la vốn từ dự trữ ngoại hối và các ngân hàng chính sách.
Tuy nhiên, bất chấp quy mô lớn này, AIIB đã tài trợ một khoản tiền ít hơn 2 tỷ đô trong năm ngoái. Chủ tịch ngân hàng, Jin Liquin, nói tại hội nghị cấp cao của Diễn đàn kinh tế thế giới ở Trung Quốc vào năm ngoái: “Chúng tôi sẽ hỗ trợ dự án Vành đai và Con đường. Nhưng trước khi chúng tôi tiêu tiền của các cổ đông, mà thực tế là tiền nộp thuế của người dân, chúng tôi có ba yêu cầu.”
Ba yêu cầu đó là gì? Vành đai thương mại mới sẽ phải thúc đẩy tăng trưởng, được xã hội chấp nhận và tuân thủ luật về môi trường.
Tuy nhiên, ba tiêu chí này được đáp ứng như thế nào khi thực hiện kế hoạch vẫn là điều chưa được làm rõ.